Zo voor dat vertrek, naar Bandung? zijn de jaren van zoeken en contacten vooraf gegaan, waarschijnlijk de meest ingewikkelde puzzel van mijn leven, wat normaal bewaard blijft in de familie? Foto’s die dan uit een la of album rollen, dat was er voor mij niet bij? De foto’s die ik kreeg, was soms een naam te achterhalen, soms ook niet! En als je de namen wist, moest je de data er bij halen om de betreffende foto te dateren! Tevens zag je beelden met de Parijse mode Trent van die jaren 1900-1911! Toen ik dus wachtte op de documenten, ging ik opzoek, bij de begraafplaatsen? Want daar vind je de doden? Een begraafplaats is geruimd, bleven er nog drie over, welke ik over geslagen heb? Het Moslim kerkhof? Stond ik helemaal niet bij stil? Stel mijn moeder was Moslim geworden? En waarom niet? Het grootste Moslim land van de wereld! Waarmee het zoeken nog complexer was geworden, als het al was? Bij het kerkhof stonden die boeken keurig op een plaats heel intiem, zodat nabestaande de graven konden vinden? De verzorgers-bewakers, een en al lof? Beleefd, behulpzaam, meedenkend, want als je het kerkhof betreed? Word je overmand van al dat leed! Al die slachtoffers, met of zonder naam, mannen, vrouwen, kinderen, baby’s? De koude rillingen lopen over je rug en op een! gegeven moment, word je gedwongen? Om te knielen, eerbiedig, heel klein! En met dat gevoel zet je, je onderzoek voort! Respect voor je naasten, die ons er van door, lieten gaan, als of het onze schuld was? Als of de tol die we betaalde, mijn moeder en haar gezin, met al die andere slachtoffers? De vrede kon doen bewaren? Waar Nederland de mond van vol had na eind 1949! Terwijl wij nog jaren met de staart tussen de benen, moesten vluchten en het vege lijf moesten redden? Zijn die het niet haalde? Lagen ook op zo’n of ander kerkhof of helemaal niet? Nooit gevonden!